Кыргыз Республикасында мамлекеттик жана муниципалдык секторду, ошондой эле коммерциялык түзүмдөрдү санариптештирүү деңгээли жыл сайын жогорулоодо: жаңы санариптик инструменттер пайда болууда, санариптик кызмат көрсөтүүлөрдүн жана сервистердин тизмеси кеңейүүдө, кагаз маалымат базалары санариптик форматка Активдүү которулууда. Мамлекеттик маалымат системалары 2018-жылдан тартып "Түндүк" ведомстволор аралык электрондук өз ара аракеттенүү системасы аркылуу маалыматтарды динамикалык түрдө алмашууда.
Санариптештирүү менен бирге белгилүү бир тобокелдиктер келип чыгат. Күн сайын рыноктун көптөгөн катышуучулары - дүкөндөрдө, май куюучу жайларда, клиникаларда, кафелерде жана, албетте, Интернет - сайттарда жана мобилдик тиркемелерде жарандардын жеке маалыматтарын чогултуу жана иштеп чыгуу жүрүп жатат. Бул жарандардын коопсуздугу үчүн тобокелчиликтерди көбөйтөт: мындай маалыматтар менен иштөөнүн коопсуздук чараларын бузуу аларга карата алдамчылык жана башка кылмыштуу жосундардын тобокелдиктерин жогорулатууга алып келиши мүмкүн.
Эл аралык тажрыйба көрсөткөндөй, мамлекеттик органдардын ортосунда маалыматтык өз ара аракеттенүүнү жайылтуу менен бирге мамлекет бул чөйрөдө ыйгарым укуктуу мамлекеттик органды аныктоо, ошондой эле жеке маалыматтар чөйрөсүндөгү мыйзамдарды бузгандыгы үчүн жоопкерчиликти белгилөө менен жеке маалыматтарды коргоо боюнча чараларды көрүүгө тийиш.
Мыйзамдарды жана жеке маалыматтарды коргоонун бүткүл системасын өркүндөтүү, ошондой эле жеке маалыматтарды чогултууну, сактоону жана иштетүүнү контролдоо жаатындагы стратегиялык маселелерди чечүү үчүн Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетине караштуу Жеке маалыматтарды коргоо боюнча агенттик түзүлгөн.
Агенттик кандай ченемдик укуктук актылардын негизинде түзүлгөн?
2008-жылы жеке маалыматтар менен иштөөнү мыйзам деңгээлинде жөнгө салуу үчүн Кыргыз Республикасынын "Жеке мүнөздөгү маалымат жөнүндө" Мыйзамы кабыл алынган. Мыйзам Кыргыз Республикасынын Конституциясына жана мыйзамдарына ылайык жалпы кабыл алынган эл аралык принциптердин жана ченемдердин негизинде кабыл алынган. Бул мыйзамдын максаты жеке маалыматтарды чогултуу, иштеп чыгуу жана пайдалануу менен байланышкан адамдын жана жарандын укуктары менен эркиндиктерин коргоону камсыз кылуу болгон.
Мыйзамдын 291-беренесине ылайык жеке маалыматтарды коргоо чөйрөсүндө ыйгарым укуктуу мамлекеттик органга жеке маалыматтарды иштеп чыгуунун ушул Мыйзамдын талаптарына ылайыктуулугун, жеке маалыматтардын субъекттеринин укуктарын коргоону контролдоону камсыз кылуу жүктөлөт.
Мыйзамдын 19-беренесине ылайык, жеке маалыматтардын субъектиси жеке маалыматтардын анык эместигин же алар менен иш-аракеттердин туура эмес экендигин аныктаган учурда, ал ыйгарым укуктуу органга арыз бере алат.
Бирок, Мыйзамдын бар экендигине карабастан, 2021-жылдын декабрь айына чейин жеке маалыматтарды коргоо механизми боло турган мамлекеттик орган жок болчу. Ошондой эле жеке маалыматтарды чогултуунун, иштеп чыгуунун, сактоонун жана коргоонун шайкештигине көзөмөл жүргүзүү механизмдери, маалымат ээлеринин укукка жат аракеттерине даттануу жол-жоболору жана белгиленген талаптарды бузгандыгы үчүн санкциялар болгон эмес.
Агенттик кандай ченемдик укуктук актылардын негизинде түзүлгөн?
2008-жылы жеке маалыматтар менен иштөөнү мыйзам деңгээлинде жөнгө салуу үчүн Кыргыз Республикасынын "Жеке мүнөздөгү маалымат жөнүндө" Мыйзамы кабыл алынган. Мыйзам Кыргыз Республикасынын Конституциясына жана мыйзамдарына ылайык жалпы кабыл алынган эл аралык принциптердин жана ченемдердин негизинде кабыл алынган. Бул мыйзамдын максаты жеке маалыматтарды чогултуу, иштеп чыгуу жана пайдалануу менен байланышкан адамдын жана жарандын укуктары менен эркиндиктерин коргоону камсыз кылуу болгон.
Мыйзамдын 291-беренесине ылайык жеке маалыматтарды коргоо чөйрөсүндө ыйгарым укуктуу мамлекеттик органга жеке маалыматтарды иштеп чыгуунун ушул Мыйзамдын талаптарына ылайыктуулугун, жеке маалыматтардын субъекттеринин укуктарын коргоону контролдоону камсыз кылуу жүктөлөт.
Мыйзамдын 19-беренесине ылайык, жеке маалыматтардын субъектиси жеке маалыматтардын анык эместигин же алар менен иш-аракеттердин туура эмес экендигин аныктаган учурда, ал ыйгарым укуктуу органга арыз бере алат.
Бирок, Мыйзамдын бар экендигине карабастан, 2021-жылдын декабрь айына чейин жеке маалыматтарды коргоо механизми боло турган мамлекеттик орган жок болчу. Ошондой эле жеке маалыматтарды чогултуунун, иштеп чыгуунун, сактоонун жана коргоонун шайкештигине көзөмөл жүргүзүү механизмдери, маалымат ээлеринин укукка жат аракеттерине даттануу жол-жоболору жана белгиленген талаптарды бузгандыгы үчүн санкциялар болгон эмес.
2021-жылы Агенттиги түзүү
Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетине караштуу Жеке маалыматтарды коргоо боюнча мамлекеттик агенттиги (мындан ары – агенттик) Кыргыз Республикасынын Президентинин "Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинети жөнүндө" Жарлыгына ылайык 2021-жылдын 14-сентябрында түзүлгөн.
Агенттик жөнүндө жобо Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин "Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетине караштуу Жеке маалыматтарды коргоо боюнча мамлекеттик агенттик жөнүндө" 2021-жылдын 22-декабрында № 325 токтому менен кабыл алынган.
Агенттик 2022-жылдын 10-январында юстиция органдарында катталган.
Агенттиктин түзүмү
Агенттик эки бөлүмдөн турат:
- жеке маалыматтарды мыйзамдык экспертиза бөлүмү;
- жеке маалыматтарды иштеп чыгууну коргоону жана контролдоону камсыз кылуу бөлүмү.
Эксперттик кеңеш
Жеке маалыматтарды коргоо системасын өркүндөтүү максатында Агенттиктин 2022-жылдын 22-апрелиндеги № 4-А буйругу менен "Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетине караштуу Жеке маалыматтарды коргоо боюнча мамлекеттик агенттиктин Эксперттик кеңеши жөнүндө" жобо иштелип чыккан жана бекитилген, ага киберкоопсуздук жана санариптик укук чөйрөсүндөгү көз карандысыз эксперттер жана жарандык коомдун өкүлдөрү кирген.
Эксперттик кеңештин максаты - колдонуудагы мыйзамдарды жана Агенттиктин жаңы ченемдик укуктук актыларын иштеп чыгуу боюнча сунуштарды өзгөртүү боюнча сунуштарды киргизүү.
